*دکتر احمد یزدان پناه

به گزارش«پایگاه خبری بورس کالای ایران»، می دانیم قراردادهای اختیار معامله (option) «حق» معامله یا خرید و فروش یک دارایی پایه ( مثل نفت، طلا، ذرت، .. یک قرارداد آتی) ، اما نه «تعهد» را ، به طرف دیگر قرار منتقل می کنند و دو به دسته مهم اختیار خرید (call option) و اختیار فروش (put option) تقسیم می شوند. اختیار خریدها «حق» خرید یک دارایی یا اوراق بهاداری مثل اوراق کالایی یا سهم را به شما می دهد، در صورتی که «اختیار فروش» حق فروش یک اوراق کالا یا سهم را به شما عطا می کند. سؤال مقدر مخاطبین این است که «به چه قیمتی» من می توانم آن سهم را بخرم یا بفروشم. در واقع آن قیمت توسط قرارداد اختیار معامله مزبور تعیین می شود و این یکی از ویژگیها و خصوصیات اصلی هر قرارداد اختیار معامله است. بدین قیمت «قیمت اعمال » یا « توافقی» (strike) یا با توجه به اصل صرفه جویی وقت در معاملات بورس ها، بدان فقط «اعمال » یا «توافقی» می گویند. اختیار معامله ها گوناگون ممکن است قیمت های توافقی مختلف داشته باشند. با این همه، هر اختیار معامله فقط یک قیمت « اعمال» یا «توافقی» دارد که در طول عمر آن قرارداد ثابت می ماند و تغییر نمی کند.

ارزش ذاتی (Intrinsic value)

فرض کنید قیمت هر سهم مایکروسافت ۲۰ دلار است، هم چنین یک قرارداد اختیار وجود دارد که به شما حق خرید آن سهم را به ۱۵ دلار به شما می دهد. ما می گوییم. قیمت « اعمال» یا «توافقی» آن اختیار معامله ۱۵ دلار است.

فکر نمی کنید معامله خوبی است؟ وقتی برای خرید هر سهم آن شرکت ۲۰ دلار لازم است و شما میتوانید ، بشرط آنکه اختیار خرید آنرا داشته باشید، آنرا فقط به ۱۵ دلار بخرید. بنابراین، این قرارداد بطور قطع و یقین برای صاحب آن ارزش آفرین است. چرا که شما به ازای خرید هرسهم آن شرکت با اعمال (exercising) آن قرارداد بجای خرید آن سهم از بازار، ۵ دلار صرفه جویی کردهاید. به این ۵ دلار، که تفاوت بین قیمت جاری آن سهم یا کالا در بورس و«قیمت اعمال» یا «قیمت توافقی» آن است، «ارزش ذاتی» آن قرارداد اختیار معامله می گویند.

وقتی قیمت دارایی پایه افزایش مییابد چه می شود

تصور کنید شرکت مایکروسافت اعلام کند که محصول جدیدی به بازار عرضه خواهد کرد که گوی سبقت را از رقبا تا مدتها خواهد ربود و فروش سال آینده شرکت را بطور چشمگیر بالا خواهد برد. برای قیمت اعمال یا توافقی آن قرارداد اختیار خرید چه اتفاقی رخ میدهد؟ قیمت اعمال مزبور در همان سطح ۱۵ دلار باقی می ماند؛ چرا که گفته شد آن قیمت درتمامی طول عمر آن قرارداد ثابت است و تحت تأثیر شرایط و عوامل بیرونی قرار نمی گیرد.

بنابراین، سهم مزبور حالا، در بازار گران تر شده و شما برای خرید هر سهم به ۲۸ دلار نیاز دارید، ولی چون برای خرید آن سهام اختیار خرید دارید که قیمت اعمال یا توافقی آن بطور ثابت ۱۵ دلار است،اگر تصمیم به اعمال آن قرارداد بگیرید می توانید آن سهم را به قیمت ۱۵ دلار بخرید.

البته ارزش آن قرارداد اختیار خرید حالا برای صاحب و دارنده آن خیلی بیشتر از وقتی است که قیمت آن سهم ۲۰ دلار بود. حالا صاحب آن قرارداد ۱۳ دلار (۲۸ دلار منهای قیمت اعمال) صرفه جویی میکند که از ۵ دلار قبل بیشتر است. بنابراین ، ارزش ذاتی این اختیار خرید، با افزایش قیمت آن سهم (دارایی پایه: ذرت، طلا، نفت، ... یک قرارداد آتی) بالا رفته است.

وقتی قیمت دارایی پایه کاهش یابد، چه می شود

حال تصور کنید اتحادیه اروپا بخاطر آنکه شرکت مایکروسافت از وضعیت انحصاری خود در بازار اروپا سو استفاده کرده او را تحریم کند و سهام آن شرکت به ۱۷ دلار کاهش یابد. برای آن قرارداد اختیار خرید چه رخ میدهد؟ قیمت اعمال یا توافقی قرارداد مزبور بطور ثابت ۱۵ دلار بود. حالا ارزش ذاتی آن قرارداد عبارتست از (۱۵-۱۷) دلار یعنی ۲ دلار، بنابراین، با کاهش قیمت دارایی پایه (در اینجا سهام)، ارزش ذاتی قرارداد اختیار خرید هم کاهش مییابد.

حال فرض کنید اوضاع اقتصادی و مالی شرکت مزبور بدتر شود و سهام آن به ۱۲ دلار سقوط کند. ارزش ذاتی یا بنیادی آن قرارداد اختیار خرید حالا چگونه است؟ (۱۵-۱۲) منفی ۳ دلار، دربارهی این اتفاق فکر کنید. شما حالا میتوانید سهم مزبور را در بازار سهام به ۱۲ دلار بخرید. اگر قرارداد خود را اعمال کنید باید بابت هر سهم ۱۵ دلار هزینه کنید. آیا شما این کار را خواهید کرد؟ البته، نه؛ چرا که اعمال آن به ازای هر سهم ۳ دلار زیان برای شما ببار میآورد.

زیبایی و هنر قراردادهای اختیار معامله اینجا ظاهر می شوند و جلوه می کند، چون شما را «صاحب اختیار» کرده است و قدرت «انتخاب» به شما بخشیده است. وقتی شما می بینید که اعمال قرارداد اختیار خرید مزبور نسبت به خرید آن سهم در بازار سهام و بورس برای شما زیان بار است اگر میخواهید آن سهم را داشته باشید به بازار سهام مراجعه می کنید. بنابراین؛ یادتان باشد که «ارزش ذاتی» یک قرارداد اختیار معامله «هرگز نمی تواند منفی باشد».